Układ nagrody

Przypadkowe odkrycie

Na początku lat 50 XX w. James Olds i Peter Milner prowadzili doświadczenia na szczurach, polegające na elektrycznym drażnieniu pewnych struktur mózgu. W ten sposób chcieli sprawdzić, czy aktywacja tworu siatkowatego wywoła efekt awersyjny - zakładali, że szczury będą uciekać z miejsca stymulacji. Ich założenie nie potwierdziło się - szczury nie tylko nie uciekały, ale wręcz "chciały" być drażnione elektrycznie i  wykazywały zadowolenie. Dlaczego? Badacze przypadkiem umieścili elektrody nie w tworze siatkowatym, ale w przegrodzie. Dalsze badania pokazały, że elektryczne drażnienie mózgu może być celem, dla którego zwierzęta uczą się wykonywać określone reakcje ruchowe i mieć znaczenie nagradzające.

 

www.freeimages.com

 

Czym jest układ nagrody?

Układ nagrody zlokalizowany jest w polu brzusznym nakrywki (polu A10). Jego aksony biegną w trzech kierunkach: do kory czołowej, prążkowia brzusznego oraz jądra półleżącego.

 

Ryc. 1. Układ nagrody [Żylińska, 2013].

 

Układ nagrody ma duże znaczenie z ewolucyjnego punktu widzenia. Dzięki niemu odczuwamy przyjemność w trakcie i po wykonaniu niezbędnych do przetrwania naszego gatunku czynności, jak choćby jedzenie czy rozmnażanie. Niepopędowe czynności, oceniane jako przyjemne również mogą aktywować działanie układu nagrody.

Neuroprzekaźnikiem układzie nagrody jest dopamina, czyli tzw. hormon szczęścia, motywacji i nowości.

Działanie układu nagrody polega na uwalnianiu endogennych opiatów w płacie czołowym na skutek aktywacji prążkowia brzusznego przez sygnały dopaminowe neuronów pola brzusznego nakrywki. Dzięki temu mózg zostaje nagrodzony - "odczuwa szczęście".

Brak dopaminy w układzie nagrody powoduje obniżenie nastroju, utratę przyjemności oraz wycofanie społeczne. 

Jak układ nagrody ma się do uzależnień?

Na początku każdego uzależnienia stoi przyjemność. Wiele substancji psychoaktywnych (m.in. alkohol, opiaty, amfetamina), mogących powodować uzależnienia, wiąże się z aktywacją układu nagrody.

W zależności od rodzaju bodźca w mózgu wydzielana jest odmienna ilość dopaminy. I tak, np. smaczny obiad powoduje wzrost wydzielania dopaminy o 50%, zapalenie papierosa z nikotyną o ponad 200%, a zażycie amfetaminy aż o 1000%! Nic więc dziwnego, że organizm szybko uzależnia się od substancji i nie jest w stanie bez niej normalnie funkcjonować. Niestety z czasem "uodparnia się" na stałą dawkę używki i potrzebuje coraz więcej, co i tak nie daje mu satysfakcji. Nie można do tego dopuścić! Dlatego najlepiej nie rozpoczynać eksperymentów z czynnikami uzależniającymi i czerpać przyjemność z drobnych "zwyczajnych" czynności i sytuacji.

Bibliografia:

1. Sadowski B. Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt; Wydawnictwo Naukowe PWN; Warszawa 2007;

2. Spitzer M. Jak uczy się mózg?;  Wydawnictwo PWN; Warszawa 2012;

3. Żylińska M. Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi; Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; Toruń 2013;

4. http://archiwum.wiz.pl/1996/96122100.asp#OR